Artikel gepubliceerd in het verenigingsblad Geaflecht in juni 1996
De boommarter in Nederland
In Nederland is de boommarter een zeldzame, kwetsbare diersoort die op termijn in zijn voortbestaan wordt bedreigd. Sinds de vorige eeuw is het verspreidingsareaal geleidelijk ingekrompen. Versnippering van bosgebieden, productiegericht bosbeheer en toegenomen recreatie zijn de belangrijkste oorzaken van de achteruitgang.
Onderzoek naar de boommarter
Door de Werkgroep Boommarter Nederland (WBN) wordt in samenwerking met het Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek (IBN-DLO) in Arnhem onderzoek gedaan naar de boommarter in Nederland. De werkgroep ressorteert onder de vereniging Voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming (VZZ). Het onderzoek behelst onder andere een landelijke inventarisatie naar het voorkomen van de boommarter in Nederland. Bij deze inventarisatie wordt de hulp gevraagd van regionale vrijwilligers die geïnteresseerd zijn in het wel en wee van deze diersoort.
Daarvoor is Nederland ingedeeld in een aantal regio’s waarbij een regionaal coördinator als taak heeft dit onderzoek gestalte te geven. De regio Noord bestaat uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De resultaten uit de inventarisatie vormen de basis tot nader onderzoek over de leefwijze van de boommarter, met als doel de bevordering van de bescherming van deze soort door het veilig stellen van zijn leefgebieden.
Boommarters in Friesland ?
Er zijn inmiddels sterke aanwijzingen dat het Drents-Friese woudengebied een populatie boommarters herbergt. Voor 1992 moesten we het doen met indirecte aanwijzingen door incidentele vondsten van verkeersslachtoffers en sporen in het veld, die overigens ook afkomstig kunnen zijn van de steenmarter; een sterk verwante soort. Zekerheid werd daarom niet gekregen. Vanaf 1992 tot op heden werd een aantal keer voortplanting van de boommarter geconstateerd in Drenthe en Oost-Friesland. Daarmee werd dus bevestigd wat al werd vermoed. Een groot deel van Friesland is echter nog een gesloten boek. Het moet niet worden uitgesloten dat ook in dat deel boommarters voorkomen. Een tweetal recente (1993/1994) vondsten -een verkeersslachtoffer bij Elahuizen en een verdrinkingsgeval in Stavoren- wijzen in die richting. De behoefte aan meer informatie uit Friesland is daarom groot.
Leefgebied van de boommarter bedreigd
De boommarter is een geheimzinnig dier, omdat er nog zo weinig over bekend is en je hem haast nooit te zien krijgt. In Nederland is de boommarter zeldzaam in tegenstelling tot de rest van Europa en Azië waar hij nog vrij algemeen voorkomt. Hoewel er hier en daar in Europa nog pelsjacht plaatsvindt hangt zijn voortbestaan daar vooral af van toenemende houtkap waardoor zijn specifieke biotoop dreigt te worden vernietigd.
In Nederland is de situatie geheel anders. Het dier is hier beschermd, maar zijn biotoop heeft de grens van leefbaarheid bereikt. De boommarter is van oorsprong een typische bosbewoner. In open gebieden voelt hij zich niet veilig en hij zal ze daarom zo veel mogelijk vermijden. Het territoriaal gedrag, met name in het voortplantingsseizoen, en de uitgestrekte, meest nachtelijke fourageertochten, die vele kilometers kunnen bestrijken, vereisen relatief grote aaneengesloten bosgebieden.
Afgezien van het areaal dat een boscomplex bestrijkt is er nog een component die van invloed is op het voorkomen van een stabiele populatie boommarters. En dat is de leeftijd van het bos. Hoe ouder en gevarieerder een bos, des te meer wordt voldaan aan de eisen die de boommarter stelt aan zijn woongebied, met name ten aanzien van zijn voortplantingsstrategie. Dit zijn factoren die in Nederland van beslissende aard kunnen zijn voor het voortbestaan van de boommarter. Het Nederlandse bosareaal is versnipperd, terwijl beheer en recreatie een bedreigende druk leggen op de leefomstandigheden van de boommarter. Hoewel de versnippering van ons landschap een ecologische ‘ramp’ betekent voor de boommarter is er toch hoop. We weten dat de boommarter nog steeds voorkomt in Nederland en een enkele aanwijzing doet vermoeden dat de boommarter in staat is zich aan te passen aan de moeilijke situatie.
Kennis uit onderzoek
De kleinschaligheid van ons landschap heeft toch ook een voordeel. Het maakt het namelijk mogelijk in het vrije veld systematisch onderzoek te doen naar de boommarter. Dit in tegenstelling tot het buitenland waar het door de grootschaligheid van het landschap nauwelijks mogelijk is in het vrije veld systematisch onderzoek te doen naar de boommarter. Hoewel tot op heden de meeste kennis over deze soort uit het buitenland komt is deze kennis slechts beperkt toepasbaar in onze situatie. Meestal is de kennis gebaseerd op pelsjachtstatistieken en het zogenaamde snow-tracking van martersporen in de winter. Een situatie die zich hier zelden voordoet. Slechts zeer recent is er informatie beschikbaar uit Zuid-Scandinavië over nestplaatskeuze van boommarters met behulp van gezenderde moertjes (radio-tracking).
Waarnemingen doorgeven
Zoals al gezegd, weten we dat de boommarter in Nederland voorkomt. We weten echter nog niet hoeveel het er zijn, we hebben nog geen compleet beeld van hun verspreiding en we weten nog minder van de eisen die het dier stelt aan zijn leefomgeving en hoe hij de leefomgeving gebruikt. Kennis hierover is noodzakelijk om de bescherming van deze soort te bevorderen. Daarom nogmaals de oproep alle meldingen van waarnemingen en vondsten van boom- of steenmarters door te geven aan de werkgroep.
Hans Kleef / Verschenen in de Geaflecht van juni 1996