Die bodem moet dan wel vochtig zijn, anders lukt het natuurlijk nooit om in de grond te peuren. In combinatie met de lange poten kunnen ze effectief fourageren. Een vliegende grutto is een prachtig beeld: de afstand van de snavelpunt tot de vleugels is even lang als de afstand van de tenen tot de vleugels. Een vogel in balans, gemaakt om te vliegen. 

Bedreigd
In 2012 schrok men wakker en werd duidelijk dat er iets moest gebeuren. Want anders verdween de grutto uit ons leven. Talloze concepten werden bedacht, prachtige initiatieven kwamen boven drijven. Mensen kochten in de winkels producten om de weidevogels te steunen, naarstig werden er ideale plas-dras gebieden aangelegd. De grutto werd zelfs in 2015 uitgeroepen tot nationale vogel. En er werd gepraat, vooral gepraat. En geschreven. Boeken, lezingen, rapporten, onderzoeken. Professoren, wetenschappers, boeren, natuurliefhebbers en zelfbenoemde deskundigen, ze buitelden over elkaar heen om de juiste aanpak te bedenken. Van 2003-2005 werd Nederland Gruttoland uitgeroepen. Later werd de grutto de ‘koning van de weide’ . Het laatste product is het Aanvalsplan Grutto. Maar de harde realiteit is dat er in 2020 nog nooit zo weinig kuikens zijn blijven leven. De grutto’s vertrokken in de herfst weer naar West Afrika, maar niet met in hun gezelschap vele jonge grutto’s die deze reis voor het eerst zouden maken.

Te laat?
Wat is het eigenlijk voor vogel, waarom staat juist deze vogel symbool voor de teloorgang van onze weidevogels? De grutto broedt vrijwel alleen in Nederland. Hij wordt gezien als indicatiesoort voor vele milieufactoren. Het is een gevoelige vogel. Gaat het slecht met de grutto, dan gaat het slecht met de natuur in zijn leefgebied.

Hoe gastvrij zijn wij voor de grutto? Eenmaal aangekomen in ons land zoeken de grutto’s in groepen naar geschikte plas-drasgebieden om op krachten te komen. Die gebieden zijn te vinden in zuid-west Friesland, Noord-Holland, het deltagebied en het groene hart in de randstad. In de natte graslanden zijn de wormen makkelijk te vinden. Rond april valt de groep uiteen en zoeken de grutto’s hun bekende broedgebieden op. Graag in bloemrijke weilanden met een hoge grondwaterstand. Onze gastvrijheid is echter de afgelopen decennia geminimaliseerd. De intensieve veeteelt met grote kavels monotoon gras deed de geschikte broedplekken inkrimpen. Die zijn nu nog te vinden in natuurreservaten en bij boeren die hun bedrijfsvoering in het teken van de weidevogels hebben gezet. Verder wordt er zowel vroeger in het seizoen als ook meerdere keren gemaaid. Tegen de grote machines zijn de grutto kuikens niet opgewassen. En er kwamen meer predatoren die het steeds makkelijker kregen. Ze hoefden immers nog maar op een klein stukje weiland te jagen, een snackbar vol voedsel.

Er is gelukkig beweging in de redding van de grutto. Of dat voor de kuikens op tijd komt is nog maar de vraag. Teveel sterven door gebrek aan voedsel, door predatoren of door werkzaamheden op het land.

Dagelijks leven van de grutto’s
Een grutto stel blijft elkaar trouw. Toch maakt het mannetje iedere lente weer een uitgebreide baltsvlucht en tuimelt door de lucht om het vrouwtje te behagen. Na de paring zoeken ze op droge grond een plek voor het nest. Het vrouwtje is behendig in het maken van een kuiltje wat zo onzichtbaar mogelijk in het gras ligt. De hoge grassprieten vouwt ze over het nest. Er worden vier eitjes gelegd en bebroed. Zowel man als vrouw broeden, netjes om de beurt. Na 23 dagen komen de kuikens uit het nest. Binnen een dag trippelen ze al in de buurt van het nest rond, op zoek naar eten. Ze moeten zelf hun kostje bij elkaar scharrelen want de ouders voeren hen niet. Die zorgen er wel voor dat de kuikens op een plek komen waar zoveel mogelijk insecten zijn. Ouders beschermen hun kroost goed en staan voortdurend op de uitkijk. In de nacht en bij gevaar duiken de kuikens onder de vleugels van pa of ma. In de weken die volgen groeien de kleintjes als kool. Na vier weken zijn ze vliegvlug en mengen zich meer en meer tussen andere kuikens. De jonge grutto’s trekken vervolgens als groep met elkaar op. Wanneer de volwassen grutto’s in juni-juli al aanstalten maken om naar hun winterverblijf te vliegen, blijft deze jonge groep nog zeker een maand langer om sterk genoeg te worden voor de grote trek. In augustus is het hun beurt om naar West-Afrika (Senegal, Guinnee Bisseau) te vliegen. In het overwinteringsgebied past de grutto zich aan aan het voedselaanbod en wordt grotendeels vegetariër. Grutto’s leven daar in de modderige oevers bij rivieren en eten van de rijstkorrels die blijven liggen op de traditionele rijstvelden. Maar ook daar staat de gastvrijheid onder druk. Omdat de grutto’s steeds vroeger komen (in het noorden is er het voedsel op) gaan ze fourageren op de rijstvelden die pas zijn ingezaaid. Een ongewenste ontwikkeling voor de boeren in die regio. De jonge grutto’s blijven een jaartje in dit gebied alvorens ze meedoen aan de jaarlijkse trektochten naar en van het noorden.

En in datzelfde noorden werken veel mensen hard om de leefomstandigheden voor de grutto te optimaliseren. Het kost echter veel moeite om dit voor elkaar te krijgen. Zoals de grutto zijn leefwijze heeft, zo hebben de menselijke bewoners in de broedgebieden dat ook. Het effect van de teruggang van de grutto is wereldwijd zichtbaar, omdat de meesten hier in ons land broeden.

De grutto blijft hier komen, dat vertelt zijn instinct hem. En wij blijven deze prachtige weidevogel ontvangen, dat vertelt ons instinct. Maar voor hoelang nog?

Artikel verschenen in de Geaflecht van maart 2013.
Wietze van der Meulen.
Grutto’s, bijen en de crisis