Hoogste tijd voor een realistisch verhaal over de ijsvogel
Allereerst de naam. Deze komt waarschijnlijk van het Germaanse Eisenvogel, wat zoiets betekent als Ijzervogel. En dat slaat op de metaalachtige glans van de blauwe rugveren. Maar een ander verhaal zegt dat de naam ijsvogel werd gebruikt omdat men deze vogel in de winter bij open water zag vissen. En dan de kleuren. Opmerkelijk is dat de rugveren helemaal geen pigment bevatten. De weerschijn toont die helblauwe kleur. Een voordeel voor ons is dat je dankzij  de felle kleuren deze vogel niet snel verward met een ander. Voor de ijsvogel zelf is het voordeel dat hij vliegend boven water moeilijk zichtbaar is. Dat komt ook doordat hij razendsnel vliegt, hij kan wel 80 km per uur vliegen. Niet voor niets noemt men de ijsvogel ‘de blauwe flits’ .

Die snavel. Wat een lengte in verhouding met de vogel zelf. Iets wat overigens wel vaker voorkomt bij vogels. De vorm is zeer aerodynamisch en dat inspireerde Japanse treinontwerpers. Hun supersnelle ‘bullettrein” kampte nl. met extreem luide drukgolven wanneer hij een tunnel uitkwam. IJsvogels maken nauwelijks spatten tijdens het duiken en daarom werden de treinneuzen gestroomlijnd naar het mode van een ijsvogelsnavel.

Voortplanting. IJsvogels hebben een taak te vervullen: de soort in stand houden. Dat doen ze met verve. Het is een pittige taak om een veilig nest te maken. Daarom graven ijsvogels in steile, leemachtige oevers , in wanden, tussen de wortels van omgevallen bomen een tunnel van wel 90 cm lengte. Aan het eind wordt een mooi rond hol gemaakt. Om zeker te zijn dat de soort blijft voortbestaan ( in strenge winters is er veel verlies) , zijn er meerdere legsels per seizoen van elk 6-7 eieren. Man en vrouw wisselen elkaar af tijdens het broeden en als na 3 weken de eieren uitkomen, gaan de ouders samen het kroost voeden. Zo’n 22-28 dagen later vliegt het grut uit en beginnen de ouders aan de volgende cyclus, soms wel vier keer per jaar. Het aantal broedparen is de afgelopen jaren wisselend geweest, vooral onder invloed van meer of minder strenge winters. In de periode 2020-2022 telde SOVON 425-1250 broedparen.

De invloed van de omgeving
Het is nu 2024, een jaar waarin steeds duidelijker wordt dat natuur en klimaat aan het veranderen zijn. Wat doet dat met de ijsvogel?  Het hele jaar is de ijsvogel in ons land, ze trekken niet weg. Kwa voedsel is de ijsvogel afhankelijk van snelstromende, voedselrijke en heldere beekjes met een goede waterkwaliteit. Immers, daar vindt hij visjes, kikkervisjes en waterinsecten zoals libellenlarven. 

De alsmaar oprukkende mens vormt een bedreiging voor de ijsvogel. De waterkwaliteit is aan het verslechteren, vervuiling slaat toe. De vegetatie aan de beekranden wordt weggehaald, terwijl juist daar de ijsvogel een plek vindt die als uitkijkpost voor het foerageren dient. Gelukkig is er nu aandacht voor en kan het tij gekeerd worden. Dan is er nog de toenemende recreatiedruk in ons waterrijke land, een land waarin de ijsvogel zich juist zo thuis voelt. IJsvogels kunnen er slecht tegen wanneer ze verstoord worden en zoeken andere plekken (die er steeds minder zijn). Tegenwoordig worden er, met wisselend succes, kunstwanden aangelegd voor de ijsvogels. Een teken des tijds dat dit nodig is.
Een andere natuurlijke vijand van de ijsvogel is ijs. Hij kan beslist niet tegen de kou en het bevroren water belet hem voedsel te vangen. Voordeel van de klimaatverandering is dat we niet vaak meer strenge winterperiodes hebben, wat de overlevingskans van ijsvogels bevordert.

Het nut van de ijsvogel

• De ijsvogel is een bijzonder vogeltje met zijn opvallende felle kleuren. Mensen genieten van de verschijning. Het geeft een kik wanneer je er eentje weet te spotten. En we vergeven het hem zelfs wanneer hij visjes uit onze tuinvijvers pakt. IJsvogels maken ons blij.
• In onze cultuur is de ijsvogel het zinnebeeld van doorzettingsvermogen en het vertrouwen in een goede afloop ondanks tegenspoed. Dat beeld komt uit oude Griekse legende over Halcyone, wiens geliefde werd gedood door oppergod Zeus. Overmand door verdriet wierp ze zich in de zee, waarna Zeus haar veranderde in een ijsvogel. Sindsdien vliegt ze langs de kust op zoek naar haar geliefde. Een nest maakt ze op het strand, waarna de eieren steevast door de storm worden meegesleurd. Uit medelijden zorgde Zeus ervoor dat het iedere winter zeven dagen lang niet stormde. Zo kon de ijsvogel toch eieren uitbroeden op het strand. (bron: Elxis)
• In gebieden langs beken en waar het kan laten we tegenwoordig omgevallen bomen met een forse kluit wortels en grond liggen. Zo ontstaat er een rijke leefplek voor talloze kleine en grotere dieren en ook de ijsvogel maakt er graag gebruikt van als nestplek. Misschien laten we de bomen wel liggen juist omdat de ijsvogel er op af komt. Een klein vogeltje met een grote impact.
• In andere werelddelen eten ijsvogels ander voedsel wanneer er geen water voorhanden is. Vaak eten ze dan ongewervelden. Zo helpen ze waar ze ook zijn mee aan de balans in de natuur.
• De ijsvogel is zelf ook een lekker hapje voor bunzing, nerts en wezel. Roofvogels, zoals de sperwer lusten graag ijsvogels voor de afwisseling.

Dat is het fascinerende van natuurlijke mechanismen: alles heeft nut, alles heeft een doel. Iets waar wij als mensen van kunnen leren.