Koninklijke vogels, de Knobbelzwaan
Een prachtige vraag kwam er binnen over een groot ei. Het lag in het land bij prikkeldraad. Zou het van een zwaan kunnen zijn? Er was een foto bijgevoegd. Nu krijg ik vaker foto’s toegestuurd die met digitale camera’s zijn gemaakt met fantastische kleuren waar ik niet uitkom. Zo deze foto ook niet, er stonden ook geen afmetingen bij van het ei. Naar kleur en vorm leek het meer op een ei van een gans. De vinder schreef er bij, we hebben het ei in een handdoek gewikkeld en op de verwarming gelegd, zou het uitkomen. En dat vind ik juist zo mooi, schitterend dat de mensen zo’n gevoel hebben voor een dier. Dat er mensen zijn die zoveel respect en moed hebben om er alles aan te doen om zo’n ei uit te laten broeden. Dat men niet weet dat het op deze manier niet kan vind ik helemaal niet erg, maar ik respecteer de bedoeling, en de inzet van deze mensen. Zo zou iedereen met de natuur moeten omgaan..
Verschil in liefde
En toen ik die vraag had gelezen, er over nagedacht had, en nu weer als ik dit stukje schrijf, gaan mijn gedachten terug naar een artikel wat in de krant stond, dat er een boer was die een aantal zwanen moedwillig op zijn land in draden liet verstrikken, en op een gruwelijke manier dood liet gaan. Daar heb ik geen enkel goed woord voor. Daar komt bij, de boer kreeg ook nog vergoeding, hij ontving geld voor het gedogen van vogels op zijn land. En dan ga je de vogels op een vreselijke manier uitmoorden omdat ze wat gras vreten waar je een uitkering voor krijgt. Wat een verschil in opvatting, wat een verschil in liefde en begrip voor hetgeen wat er leeft in de natuur.
Zwanenei
Zo’n ei, van wat voor vogel het ook maar is, zal in een handdoek op de verwarming niet uitkomen. Het steekt nauw met de temperatuur wat wel wat variabel mag zijn, maar dat kun je op een verwarming niet nabootsen. Daar komt bij dat er een hoger vochtgehalte moet zijn dan zo op de verwarming, dat zal veel te droog zijn. En dan, als er een jong gansje of zwaantje uit zou komen, hoe zou je dat opvoeden. Het kan, maar dan moet er deskundige zorg aan besteed worden, en veel tijd. Zo’n kuiken mist de warmte en zorg van de moedervogel, die taak moet je volledig vervangen. Mijn advies, om teleurstelling te voorkomen, begin er niet aan.
Naar kleur en vorm denk ik dat het een ganzenei zal zijn. Ik kon het niet met zekerheid vast stellen. Ik heb de afmetingen van zowel een ei van een zwaan, en van een gans opgegeven, de vraagsteller zal er wel uit gekomen zijn. Dat vogels een ei achterlaten in het veld komt meer voor, en meer dan we denken. Een vrouwtje in legnood die haar nest niet zo snel kan bereiken kan niet anders dan het ei achterlaten in het veld. Nu valt een zwanenei goed op, ook dat van een gans, maar eieren van weidevogels minder goed als ze zo in het gras liggen. Doe geen moeite als u er een vindt om het in een nest te leggen, de kans is groot dat het broedsel wordt verstoord. En als de eieren bebroed zijn gaat het helemaal mis. Wat dat aangaat moet de natuur zichzelf redden.
Later kwam de gedachte bij me op dat ik helemaal vergeten was te waarschuwen dat het ei door de warmte en na enige tijd zou gaan bederven, noem het maar rotten. Door deze werking komen er gassen vrij die druk binnen de eischaal veroorzaken. Na verloop van tijd wordt die druk zo hoog dat het ei uit elkaar kan barsten, wat gepaard gaat met het verspreiden van de inhoud wat verschrikkelijk stinkt. Nu is de schaal van een zwaneëi dik en sterk, maar ik denk toch dat het ook met zo’n ei zou kunnen gebeuren. De stank doet me denken aan stinkzwammen, maar dan veel erger. En de vieze smurrie is moeilijk te verwijderen. Het is maar te hopen dat het ei op tijd verwijderd is.
Koninklijke vogel
Dit verhaal gaat over de knobbelzwaan. Het is uitgesloten dat het een ei van een wilde, of kleine zwaan geweest kan zijn. Dit zijn trekvogels of wintergasten die we elk jaar in ons land mogen verwachten. Maar is het dan wel een echte wilde knobbelzwaan, daarover is veel twijfel. Ik heb er wat lectuur op nagelezen, overal in ons land zien we verspreid hier en daar een knobbelzwaan op een groot nest tot broeden komen. Maar hoe wild zijn die. In het verre verleden zullen knobbelzwanen in ons land als broedvogels voorgekomen zijn, evenals landen in het noorden en het oosten.
Helaas is daar weinig over bekend. Maar wel is bekend dat in de vroege middeleeuwen de zwaan al als tamme vogel door welgestelde lieden werden gehouden. Woorden als zwanenjacht, en zwanendrift stammen uit die tijd. Het waren bevoorrechte lui die zwanen in hun bezit mochten houden. Maar waar kwamen die vandaan? Zijn ze uit de vrije natuur toen verdwenen, het is niet onwaarschijnlijk van al eerder. Boeren van stand, hereboeren dus, hadden het recht van een zwanendrift, het bezit van zwanen waarvan alleen de boer zelf zwanen mocht vangen en doden. Dat doden gebeurde vaak voor de staart en slagpennen welke werden verkocht voor gebruik van schrijfpennen. Ook het woord pen zal daar van afstammen. Verder mocht niemand zwanen verstoren, vooral niet in de broedtijd. In het noordwesten van Friesland bestond zelfs een zwaneboek, een registratie van hen die zwanen mochten bezitten, zwanendrift. En ook waren die zwanen op de zwemvliezen gemerkt met een eigen merkteken.
In “Vogels van Friesland” deel één, lees ik dat er voor de afsluiting van de Zuiderzee geen Knobbelzwanen in ons land broedden, zij het in Friesland alleen tamme vogels in parken en zwanendriften. De jonge zwanen werden vaak gevangen en verkocht. Er waren ook die hun gevangenschap ontvluchtten en gingen rondzwerven. Er staat niet vermeld dat die ook poging ondernamen om in de vrije natuur te gaan broeden. Wel staat er vermeld dat in strenge winters Knobbelzwanen vanuit het noorden en oosten naar onze streken kwamen te overwinteren. Dat waren dan wel de echte wilde vogels. Die kun je ook nu nog zien, vaak in grote aantallen in Denemarken, en vooral Zweden, en dan vooral in fjorden, Oostzee en Botnische Golf. Misschien daar omdat het zoutgehalte in deze binnenzeeën laag is. Dat geldt ook voor Polen en de Baltische staten. Ik heb hier vaak horen spreken over Poolse zwanen.
Van die overwinterende Wilde knobbelzwanen bleven er verschillende in onze streken het hele jaar over. Deze leidden tot het vormen van paren, waarschijnlijk ook met onze rondzwervende, uit gevangenschap gevluchte verwilderde zwanen. Het eerste broedgeval wat waargenomen werd in ons land was in 1946 bij Zwarte Meer. Daarna werd ook al spoedig een nest gevonden op de Makkumerwaard. Nu vinden we door het hele land broedende Knobbelzwanen. Hoe moeten we deze noemen, wilde, verwilderde, of gewoon knobbelzwanen. Het doet er niet toe, ze horen er gewoon bij. Prachtige vogels, Koninklijke vogels.
Hans Baron (mei 2008)
Overzicht: Columns van Hans Baron