Kievit (Ljip)
In een kuiltje in het gras liggen vier kievitseieren. Goed gecamoufleerd, zodat ze nauwelijks opvallen. Ze zijn zo’’n 4,5 cm groot. De kievit is 28-31 cm groot. In verhouding is een eitje eigenlijk best groot. Dat heeft een reden, zoals alles in de dierenwereld een reden heeft. Kievitkuikens zijn zodra ze uit het ei kruipen op zichzelf aangewezen. Deze zgn. nestvlieders komen meestal uit een groter ei met 32% dooier. Eieren van vogels die naakt en hulpeloos uit het ei komen bevatten 20% dooier. Een gele dooier is de voedingsbron voor een embryo om tot kuiken uit te groeien. De witte vloeistof er omheen en de harde eierschaal dienen ter bescherming. Aangezien de kievitkuikens eenmaal uit het ei gekropen meteen mobiel zijn, moeten ze wel tot dat nivo zijn ontwikkeld. In datzelfde kader is het nest slechts een kuiltje, zodat het jong er gemakkelijk uit kan lopen. De kleintjes gaan nadat ze zijn opgedroogd op zoek naar niet-vliegende insecten(spinnen, slakjes). Na twee weken zijn ze toe aan het eten van regenwormen.
Ze hebben meteen de grote-kievit eetgewoontes : stukje lopen, stilstaan en luisteren, eten, stukje lopen, stilstaan, luisteren en eten. Kieviten eten eigenlijk met hun oren; ze kunnen nl. de regenwormen horen die onder en uit de grond kruipen. De ouders zijn als wakende wachters voortdurend in de buurt en verjagen met veel kabaal vijandelijke vogels. Bovendien kan het kuiken zichzelf niet goed warm houden, ze kruipen dan ook regelmatig onder de vleugels van pa of ma.
Gevaren
In deze eerste weken zijn er meteen al vele gevaren voor de kuikens. De ouders kunnen hun kuikens goed beschermen voor de gevaren die bij de dierenwereld horen: voedselvoorziening, warmte, of predatoren. Is er bijvoorbeeld een aanval van een roofvogel dan beschikt de kievit over een groot arsenaal aan afleidingsmanoeuvres. Veel kabaal maken, vliegcapriolen en duikvluchten op de vijand, of op de grond net doen alsof je een kapotte vleugel hebt en daarmee de vijand weglokken van het nest. Maar kievitouders hebben ook te maken met overstijgende gevaren, zoals het eieren zoeken en rapen, het veranderende landschap en daardoor een gebrek aan voedsel. Eén gevaar is inmiddels opgeheven: het rapen van kievitseieren. Dit is landelijk verboden en in Friesland alleen een bepaalde periode toegestaan mits het eerstgevonden ei blijft liggen, het verbod op eieren zoeken meteen daarna in die gemeente van kracht is, de vinder iemand is met een geldige eierzoekkaart en die bereid is aan nazorg (bv. aanbrengen van nestbescherming) te doen.
Het andere gevaar is moeilijker te hanteren: de bedreigde leefomgeving.
De wisselwerking tussen de bewerkers van het land, de boeren en de consument die goedkope producten wil zorgt voor een verwrongen balans. Net als andere weidevogels dreigt ook de kievit hiertussen te worden vermorzeld. Tot in de jaren 1990 waren er veel kieviten in ons land. Daarna is de hoeveelheid kieviten met 40-50% afgenomen. In de periode 2013-2015 zijn er in ons land 110.00-160.000 broedparen geteld (sovon) . Deze halvering is met name te zien aan het aantal kievitkuikens die minder kans hebben om te overleven. Uit diverse wetenschappelijke onderzoeken blijkt steeds weer dat intensieve landbouw, lage waterstand, predatie en verstedelijking de belangrijkste oorzaken zijn. De kievit is europees gezien een kwetsbare vogel op de rode lijst (IUNC). In het kielzog van zijn mede-weidebewoner de grutto, profiteert de kievit hopelijk ook van de reddingsplannen die het tij willen keren.
Komen en gaan
Vroeg in het jaar, soms al rond half februari, komen de groepen kieviten ons land weer binnen vliegen. Er zijn kieviten die hier blijven wanneer de winter zacht is. De kievit heeft een hekel aan kou en zodra het gaat vriezen gaan ze een plekje in Engeland of Frankrijk zoeken. In maart zijn ze echter massaal aanwezig in Nederland. Man kievit maakt boven zijn verkozen territorium spectaculaire buitelende vluchten om de aandacht van een vrouwtje te trekken. Hij maakt vele kuiltjes in de grond en het vrouwtje kiest er een geschikte uit om als nest in te richten. Dat heeft niet zoveel om de hakken, een paar grashalmen of blaadjes en klaar is ze. Na de paring begint ze vlot met eieren leggen. Binnen vijf dagen tijd heeft ze vier eieren gelegd. Zowel man als vrouw broeden. Dat zie je meestal bij vogels die kwa uiterlijk nauwelijks van elkaar verschillen. Dan maakt het voor de camouflage weinig uit wie er op het nest zit. Ze doen er ongeveer 27 dagen over en dan komen de kuikens uit het ei. Alhoewel ze zelf hun kostje bijeen scharrelen, blijven ze nog een dag of 40 in de buurt van de ouders.
Na het broedseizoen zoeken de kieviten elkaar weer op en maken zich klaar voor de grote trek naar warmere streken. Dat gebeurt op verschillende tijdstippen. Kieviten die dat jaar niet hebben gebroed gaan al half mei naar het zuiden. Dat zijn vaak de ouderen die graag warm overwinteren. De jongeren gaan vanaf juni op trektocht. Waarschijnlijk gaan ze eerst een plekje om te ruien zoeken voordat de echte wintertrek begint. Intussen komen hier ook de noordelijke kieviten fourageren en rusten, zodat je in oktober-november wel een miljoen kieviten kunt aantreffen. Afhankelijk van het weer vertrekken ze naar warmere plekken, de vorstgrens volgend. Kieviten kunnen op een hoogte van 1800 meter vliegen. Aangekomen in zuidelijk Europa of noord Afrika wacht de kievit een nieuw gevaar: hier worden ze bejaagd. Ondanks hun status van kwetsbaar zijn de bedreigingen overal aanwezig en neemt het aantal kieviten wereldwijd af.
Maar ieder voorjaar horen we ze weer dapper terugkeren in de weilanden, beschermd of niet. Deze van oorsprong steppe vogel heeft zich zo goed mogelijk aangepast aan onze omgeving. Zijn natuurlijke behoefte om in open vegetatie en vochtige gronden te leven, vertaalt zich hier naar de maisakkers, de bloemrijke graslanden die er zijn, duingebieden, moerassen en hoogvenen.
Nu zijn wij aan zet.
Artikel verschenen in de Geaflecht van september 2009
door Willem Bil (Menork)
Overzicht: Vogels
In de Geaflecht zijn de afgelopen jaren diverse artikelen verschenen over de Kievit